Η Γόρτυνα ήταν αρχαία πόλη της Κρήτης, η οποία αποτελούσε την πρωτεύουσα της Κρήτης και της Κυρηναϊκής κατά την Ρωμαϊκή εποχή.

Κατοικήθηκε περίπου το 3000 π.Χ. και γνώρισε άνθηση κατά τη Μινωική περίοδο, μεταξύ του 1600 – 1100 π.Χ. Σήμερα, αποτελεί έναν από τους πιο σημαντικούς αρχαιολογικούς χώρους του νότιου Ηρακλείου, σε απόσταση 45 χιλιομέτρων από το κέντρο της πόλης.

Οι πρώτες έρευνες στη Γόρτυνα ξεκίνησαν το 1884 από τους αρχαιολόγους Federico Halbherr και τον Στέφανο Ξανθουδίδη, όταν ανακάλυψαν τη Μεγάλη Επιγραφή της Γόρτυνας. Οι αρχαιολογικές ανασκαφές ξεκίνησαν πολύ αργότερα (το 1898), οι οποίες συνεχίζονται ακόμη και σήμερα.

Σύμφωνα με την ευρήματα, η πόλη της Γόρτυνας εξελίχτηκε σε μία από τις μεγαλύτερες πόλεις της Κρήτης, κατά τη μινωική εποχή. Μάλιστα, τον 3ο αιώνα π.Χ. ξεπέρασε τη Φαιστό σε ισχύ, έχοντας υπό την κατοχή της τα Μάταλα και το λιμάνι της Λεβήνας. Η πόλη, μετά από σχεδόν 10 αιώνες ακμής, καταστράφηκε οριστικά από τους Άραβες το 828 μ.Χ. Στα ερείπιά της είναι χτισμένα τα χωριά Άγιοι Δέκα, Μητρόπολη και Αμπελούζος.

Τα σημαντικότερα μνημεία και αρχιτεκτονικά σύνολα του αρχαιολογικού χώρου της Γόρτυνας είναι:

1. Tο Ωδείο, ένα τυπικό ρωμαϊκό θέατρο του 1ου αιώνα μ.X. με δύο εισόδους από το βορρά και ορχήστρα σχεδόν ημικυκλική.

2. H "Mεγάλη Επιγραφή" με τον Κώδικα Δικαίου που βρίσκεται στο βόρειο κυκλικό τοίχο του Ωδείου, στεγασμένη σε οικίσκο.

3. O Ναός του Αγίου Τίτου, ένας λιθόκτιστος μεγάλος σταυροειδής ναός με τρεις ημικυκλικές κόγχες, εξωτερικά τρίπλευρες και δύο μικρές αψίδες στη βόρεια και νότια κεραία του σταυρού.

4. Tο Ιερό των Αιγυπτιακών θεοτήτων, το Iσιείον, ένας ορθογώνιος χώρος λατρείας πολλών θεών, της Ίσιδας, του Σεράπιδος-Διός και του Eρμή-Aνούβι, με υπόγεια δεξαμενή.

5. O Ναός του Απόλλωνα (Πύθιον), ένας ορθογώνιος οίκος με θησαυροφυλάκιο.

6. Το Πραιτώριο, έδρα και κατοικία του ανθύπατου διοικητή της Κρήτης.

7. H βορειοανατολική δεξαμενή και το Nυμφαίο, βόρεια από το Πραιτώριο.

8. H Aκρόπολη στο λόφο του Αγίου Ιωάννη, ένα πολύγωνο με πύργους στις γωνίες του.